آموزه‌های نظریه پیچیدگی در نظام آموزشی و برنامه‌های درسی (برنامه درسی ملی): چالش‌ها و فرصت‌ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری برنامه‌ریزی درسی، دانشگاه بیرجند

2 دانشیار دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه بیرجند

چکیده

هدف اصلی از اجرای این پژوهش، بررسی دلالت‌ها، چالش‌ها و فرصت‌های نظریه پیچیدگی برای برنامه‌های درسی (برنامه درسی ملی) بود. در این پژوهش از روش پژوهش کیفی «پژوهش نظریه‌ای» به‌عنوان روش پژوهش و از ابزار «بررسی مستندات» به‌عنوان ابزار گردآوری اطلاعات استفاده شده است. ویژگی‌های اصلی نظریه پیچیدگی شامل کل‌گرایی، علیت متقابل، واقعیت ذهنی، عدم قطعیت، خودتنظیمی، چندسویه‌نگری و غیر خطی بودن است. برنامه‌های درسی با توجه به سند برنامه درسی ملی دارای هفت عنصر مهم و اساسی ازجمله دانش‌آموز، معلم، محتوا، یاددهی _ یادگیری، ارزشیابی، محیط یادگیری و مدیر مدرسه است. یافته‌های پژوهش نشان داد که با توجه به نظریه پیچیدگی تعدادی از ویژگی‌های این نظریه در عناصر هفت‌گانه برنامه درسی ملی وجود دارد؛ ولی هنوز تمامی دلالت‌های این نظریه را پوشش نمی‌دهد. یافته‌های مقاله نشان داد مواردی چون دوگانگی، از بین برنده قوانین، غیر ایستا بودن، غفلت از احترام و نداشتن نظم خطی، چند علیتی یا علیت چندگانه را می‌توان چالش‌های فرا روی برنامه‌های درسی تلقی کرد. فرصت‌های فرا روی برنامه‌های درسی را نیز می‌توان کل‌نگری و دیدگاه افزایشی، متناقض بودن و پارادوکس، روابط متقابل علت و معلول، بنیادی و تدریجی، همکاری و ارتباط، تفکر خلاق و خودکاوشگری دانست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Theories of Complexity in the Educational System and Curriculum (National Curriculum (Challenges and Opportunities

نویسندگان [English]

  • Fateme Naderi 1
  • Mohsen Ayati 2
چکیده [English]

The purpose of this study is to examine the implications, challenges and opportunities of complexity theory for the curriculum (national curriculum). In this study, "Speculative Essay" is used as research method and "Review of Documentation" is used as a tool for information gathering. The main features of complexity theory include totalism, mutual causality, mental reality, uncertainty, self-regulation, multi-sectarianism and nonlinearity. Curriculum according to the national curriculum document has seven essential elements, including student, teacher, content, teaching, learning, assessment, learning environment and school principal. The findings of the research showed that according to the complexity theory, there are some features of this theory in the seven elements of the national curriculum, but still do not cover all the implications of this theory, In addition, the findings of the paper showed that such issues as dichotomy, rule breaking, non-static, neglect of respect, and lack of linear order, multiple causality, or multiple causality can be considered challenges to curriculum and opportunities for the program. The lessons can be seen in terms of incremental, contradictory, and paradox, causal, fundamental, and gradual interaction, cooperation and communication, creative thinking, and self-study.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Complexity Theory
  • Curriculum
  • National Curriculum
  • Challenges
  • Opportunities
آهنچیان، محمدرضا و چابکی، رضا (1392). آموزه‌های نظریه آشوب در نظام آموزشی و برنامه درسی علوم تجربی در ایران. مطالعات برنامه درسی، 8 (29)، 5-26.
ابزری، مهدی و ستاری قهفرخی، مهدی (1387). نظریه پیچیدگی و مدیریت تحول سازمان. مدیریت، 19(131-132)، 46-50.
اعتباریان، اکبر (1387). تغییر سازمانی از دیدگاه نظریه آشوب (مدیریت در آشوب و پیچیدگی)، ماهنامه تدبیر، 18 (190)، 1-8.
الوانی، سید مهدی و دانایی‌فرد، حسن (1384). تئوری نظم در بی‌نظمی و مدیریت. تهران: صفار.
بازقندی، پروین؛ ضرغامی همراه، سعید؛ قائدی، یحیی؛ محمودنیا، علیرضا و باقری نوع‌پرست، خسرو (1395). ترسیم اشاره‌هایی برای تدریس علوم بر بنیاد تبیینی کل‌نگرانه از ماهیت علم.پژوهشنامهمبانیتعلیموتربیت، 6 (1)، 125-146.
بازیار، افشار و فشارکی، مهدی (1392). طراحی الگویی برای ارزیابی رهبری مبتنی بر نظریه پیچیدگی، مدیریت نوآوری، 2 (1)، 51-70.
برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران (1391). شورای عالی آموزش‌وپرورش.
ﺑﻮﺷﺎمپ، جورج (2007). نظریه برنامه درسی؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﺮم آﻗﺎزاده (1390). تهران: آﯾﯿﮋ.
تقی­پور ظهیر، علی (1385). برنامه‌ریزی آموزشی و درسی. تهران: آگه.
چابکی، رضا (1392). تحول تربیتی در پارادایم پیچیدگی. پژوهشنامه مبانی تعلیم و تربیت، 3 (2)، 131-150.
چابکی، رضا (1394). استلزام‌های تدوین نظریه تربیتی در پارادایم پیچیدگی: منظری هستی شناختی. پژوهشنامه مبانی تعلیم و تربیت، 5 (1)، 47-70.
حسینی، محمدحسین (1396). درآمدی انتقادی بر نظریه‌های «آشوب و پیچیدگی». پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 17(6)، 175-208.
دهخدا، علی‌اکبر (1359). لغت‌نامه دهخدا. تهران: انتشارات دانشگاه تهران؛ مؤسسه دهخدا.
رحمان‌پور، محمد؛ یعقوبی، سلام؛ شریفیان، فریدون و قادری، مصطفی (1394). نوآوری در حوزه نظریه‌پردازی برنامه درسی بر مبنای اصول علم پیچیدگی: دلالت‌هایی برای حوزه عمل برنامه درسی. سیزدهمین همایش انجمن مطالعات برنامه درسی ایران، دانشگاه فرهنگیان، دانشگاه هرمزگان.
ژوزف، پاملا پلوتین و دیگران (2003). فرهنگ‌های برنامه درسی؛ ترجمه محمود مهرمحمدی و دیگران (1385). تهران: سمت.
سلحشوری، احمد و ایمان‌زاده، علی (1390). نگاهی به رویکردهای تحلیلی و فراتحلیلی در فلسفه تعلیم و تربیت. همدان: دانشگاه بوعلی سینا همدان.
سلحشوری، احمد و خنکدارطاسی، معصومه (1392). چالش‌ها و افق‌های نظریه پیچیدگی برای تربیت دینی. راهبرد فرهنگ، 24، 118-139.
سلطانی، اصغر (1394). از فنی‌گرایی تا استعاره؛ تقلیل مفهومی، پیچیدگی و کثرت در نظریه برنامۀ درسی. رویکردهاینوینآموزشی، 12 (2)، 1-30.
سلطانی، اصغر؛ شریف، مصطفی و رکنی‌زاده، رسول (1389). بررسی دیدگاه اعضای هیئت علمی در خصوص برنامه درسی آموزش علوم مبتنی بر ویژگی‌های ماهیت علم. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، 59، 1-12.
شورت، ادموند سی. (1991). پژوهش فلسفی: جستار نظرورزانه در روش‌شناسی مطالعات برنامه درسی؛ ترجمه محمود مهرمحمدی و همکاران (1388). تهران: سمت.
عجم، علی‌اکبر؛ جعفری ثانی، حسین؛ مهرام، بهروز و آهنچیان، محمدرضا (1391). نقش راهبردهای یادگیری خودتنظیمی، مهارت رایانه‌ای و پیشرفت تحصیلی دانشجویان در دیدگاه آنان نسبت به تعامل هم‌زمان و غیر هم‌زمان رویکرد یادگیری ترکیبی. پژوهش در برنامهریزی درسی، 2 (7)، 1-17.
فتحی واجارگاه، کورش (1389). اصول برنامهریزی درسی. تهران: ایران‌زمین.
فتحی واجارگاه، کوروش (1386). برنامه درسی به سوی هویت‌های جدید. تهران: آییژ.
قادری، مصطفی (1393). نظریه انتقادی تعلیم و تربیت (نقد برنامه درسی مدرنیته و سرمایهداری متأخر). تهران: سمت.
گروه اقتصاد (1393). سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی: مقدمه‌ای بر نظریه پیچیدگی و استفاده از آن در اقتصاد. توسعه صادرات، 118، 39-42.
گلشنی، مهدی (1380). تحلیلی از دیدگاه‌های فلسفی فیزیکدانان معاصر. با پیشگفتار استاد محمدتقی جعفری. تهران: نظر و پژوهش فروزان روز.
مثنوی، محمدرضا و سلطانی‌فرد، هادی (1385). منظر پیچیده و پیچیدگی منظر: بررسی نقش پیچیدگی در پایداری سیستم‌های اکولوژیک. علوم محیطی، 4 (2)، 85-100.
مختاری، قاسم (1388). مقدمه‌ای بر تفکر سیستمی. تهران: بعثت.
مورن، ادگار (1388). درآمدی بر اندیشه پیچیده؛ ترجمه افشین جهاندیده. تهران: نشر نی.
نادی، محمدعلی و کاظمی، احسان (1384). یادگیری خودراهبر در کلاس‌های چندپایه. پژوهش در برنامه‌ریزی درسی، 5 و 6، 129 146.
نجاریان، پروانه (1395). تبیین ویژگی‌های فلسفی نظریه پیچیدگی و استلزامات آن در برنامه درسی. فصلنامهمطالعاتمیان‌رشته‌ایدرعلومانسانی، 8 (4)، 105-137.
نجاریان، پروانه؛ محمدنیا، علیرضا؛ ضرغامی، سعید و یمنی، محمد (1392). بررسی نظریه پیچیدگی و تبیین اشارات آن در مدیریت سازمان‌های آموزشی. روش‌شناسی علوم انسانی، 76 (19)، 131-152.
هابز، توماس (1380). لویاتان. ویرایش سی. بی. مکفرسون؛ ترجمه حسین بشیریه. تهران: نشر نی.
هادی‌زاده مقدم، اکرم؛ نکویی‌زاده، مریم و میرزاده، لیلا (1389). نقش تئوری پیچیدگی در تحول سازمان‌ها، تدبیر، 126، 30-35.
Creswell, J. W. (2012). Educational research:Planning, Conducting, and Evaluating Quantitative and Qualitative Research. (4th Ed.). Boston, MA: Pearson.
Davis, B. & Sumara, D. J. (2005). Challenging Image of Knowing: Complexity Science and Education Research. Studies in International Journal of Qualitative Education, 18 (3), 305-321.
Doll, W. (2008). Complexity and the culture of curriculum, In M. Mason (Ed.), Complexity Theory and the philosophy (PP. 181-203). UK: John Wiley & Sons Ltd.
Doll, W. (2012). Complexity and the Culture of Curriculum. An International Journal of Complexity & Education, 9 (1), 10-29.
Doll, W.; Fleener, M.; Trueit, D. & Julien, J. (2005). Chaos, Complexity, Curriculum, and Culture: A conversation. New York: Peter Lang.
Gilstrap, D. L. (2005). Strang Attractors and Human Interaction: Leading Complex Organizations through the Use of Metaphors, Complicity. An International Journal of Complicity and Education, 2 (1), 55-69.
Jess, M.; Atencio, M. & Thorburn, M. (2011). Complecity theory: supporting curriculum and pedagogy development in Scottish physical education. Sport, Education & Society, 16 (2), 179-199.
Mcmillan, E. (2004). Complexity, organizations and change. NewYork: Routledge.
Mirowski, Philip (1990). From Mandelbrot to chaos in economic theory. SouthernEconomic Journal, 57 (2), 289 – 307.
Morrison, K. (2008). Educational philosophy and the challenge complexity theory, In M. Mason (Ed.), complexity theory and the philosophy of Education (16-31), UK: John Wiley & Sons Ltd.
Osberg, D. (2005). Curriculum, complexity and repesentation: rethinking the epistemology schooling throuing complexity theory (unpublished doctoral dissertation) Open University, UK: Milton Keynes.
Prigogine, I. & Strenger, I. (1984). Order out of Chaos. New York: Bantam Books.
Shihut, Jiang. & Shaodong, Guo (2012). Curriculum Studies Based on Complexity Science. International Journal of Complexity & Education, 9 (1), 82-89.
Taba, Hilda (1962). Curriculum Development: Theory and Practice. Harcourt, Brace and World, INC New York, U.S.A.
Tel, T. & Gruiz, M. (2006). Chaotic Dynamics: An introduction based on classical mechanics. Cambridge University Press.
Trygestad, J. (1997). Chaos in the Classroom: An Application of Chaos Theory, paper presented at the Annual Meeting of the American Educational Research Association, Chicago.
Waldrop, M. M. (1992). Complexity: the Emerging Science at the Edge of Order and Chaos. London: Viking